مقدمه
بارش‌های سنگین در تابستان سال های 80 و 81 در منطقه شرق گلستان، منجر به جاری شدن سیلاب در رودخانه‌های منطقه همراه با خسارات جانبی و مالی بسیار شد. شدت خسارات و تخریب‌ها به حدی بود كه در ابتدا سیلاب جاری شده را با طوفان نوح مقایسه كردند و آن را در حد حداكثر سیلاب محتمل (PMF) دانستند. بررسی اولیه نشان داد كه اگرچه باران حادث شده قابل توجه بوده، اما عوامل غیرطبیعی نیز آن را تشدید كرده‌اند.
معرفی طرح
وقوع چنین سیلاب‌های مكرر و خسارات زیاد آنها، نگرانی شدید مردم و مسئولین را سبب شد و ضرورت بررسی جامع علل سیل‌خیری و راه‌های جلوگیری از آن را مطرح ساخت. تا قیل از این حوادث وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف به فراخور امكانات، اقدامی بر روی حوزه یا رودخانته در محدوده فعالیت خود انجام می‌داده‌اند و همكاری در حداقل خود بوده است. این حوادث سبب شد كه مجموع سازمان‌های ذی‌نفوذ و یا ذی‌نفع با همكاری هم شرح خدمات واحدی را تهیه كنند.
محدوده طرح به وسعت 7200 كیلومترمربع حوزه آبریز رودخانه گرگان‌رود تا حدود سد وشمگیر را دربر می‌گیرد. مطالعات مهندسی رودخانه و مطالعات پیش‌بینی و هشدار سیل بر روی شاخه اصلی رودخانه كه گرگان‌رود نامیده می‌شود و سرشاخه‌های اصلی آن شامل رودخانه‌های زاو، قرناوه، دوغ، اوغان، چلی‌چای، نرماب و خرمالو انجام گرفته است. محدوده بررسی این رودخانه‌ها در ضمن مطالعات با توجه به تعاریف، ضرورت‌های اجتماعی و بازدیدهای میدانی تعیین گردیده است. شكل 1، محدوده حوزه طرح و زیرحوزه‌ها را نشان می‌دهد.
شكل 1: محدوده حوزه طرح و زیرحوزه‌ها
محدوده مطالعات هشدار سیل
محدوده مطالعات طرح جامع سیل‌خیزی 7200 كیلومترمربع بوده و حوزه سد وشمگیر را شامل می‌شود. رودخانه اصلی گرگان‌رود می‌باشد كه از به هم پیوستن رودخانه‌های زاو و قرناوه شكل می‌گیرد. در ادامه مسیر رودخانه آجی‌قوشان و سپس رودخانه‌های دوغ و اوغان به آن می‌پیوندند و پس از عبور از شهر گنبد و در خروجی شهر رودخانه‌های نرماب ـ خرمالو ـ چلی چای به آن وارد می‌شوند. سد گلستان 1 بر روی این رودخانه در سال 80 به بهره‌برداری رسیده است. این سد در محل اتصال اوغان به گرگان‌رود ساخته شده و رودخانه اوغان نیز به دریاچه آن هدایت شده است.
سد گلستان 2 بر روی گرگان‌رود در بالادست گلستان 1 ساخته شده و در سال 1383 افتتاح گردیده است كه شاخه‌های زاو و قرناوه به دریاچه آن می‌ریزد. دیگر سد بزرگ در محدوده طرح، سد نرماب می‌باشد كه مطالعات مرحله دوم آن در حال انجام است و اجرای آن در سال‌های آتی آغاز خواهد شد. این سد چنانچه از نام آن پیداست، بر روی شاخه نرماب ساخته خواهد شد و درصدی از آب رودخانه‌های چلی‌چای و خرمالو نیز به كمك بند انحرافی و تونل به آن خواهد رسید.
شكل 2 وضعیت شماتیك منطقه و شكل 3 پلان منطقه موردنظر را با تاكید بر موقعیت رودخانه‌های در دست مطلالعه نشان می‌دهد.