عصر سلطنت ناصرالدین شاه
مقدمه
عصر سلطنت ناصرالدین شاه عصر تاریك و شرم آوری از تاریخ ایران است. عصری است مملو از ظلم و ستم و جنایت و دوره‌ای است آكنده از جهل و بی خبری. توده های وسیع مردم بسیواد بودند و نادان و شاه و درباریان از این بیسوادی و جهل حداكثر استفاده را می بردند. میر غضبهای شاه آماده بودند تا هر زمان كه او فرمان دهد جان انسانهایی را بگیرند و اجساد آنها را «برای عبرت دیگران» در جلوی یكی از دروازه های شهر بیاوزیند.
نفوذ بیگانگان
در دوره قاجاریه و مخصوصا در عصر ناصرالدین شاه، اقتصاد ایران در انحصار دو دولت استعمارگر روسیه و انگلستان بود. این دو كشور برای استفاده هر چه بیشتر از منابع و سرشار و ثروت عظیم میهم ما به رقابت پرداخته بودند. شركت های تجرای بیگانه، از جمله شركت های انگلیسی و روسی در بیشتر شهرهای ایران شعبه هایی دایر كرده و به خیرید و فروش مشغول بودند. این امر برای بازرگانان ایرانی محدودیت بسیاری ایجاد می كرد و چون نمی توانستند با سرمایه داران بزرگ خارجی رقابت كنند، روز به روز تنگدستی آنان افزوده می شد و رو به ورشكستگی می نهادند.
از عصر امیركبیر تا عصر امین السلطان
محمد شاه قاجار در ششم شوال 1264 هجری قمری (4 سپتامبر 1848 میلادی) درگذشت. ناصرالدین میرزا ولیعهد كه از یك سال پیش فرمانروایی آذربایجان را به عهده داشت دوازده روز بعد از مرگ پدرش در تبریز خود را پادشاه نامید و روز بعد همراه میرزا تقی خان برگزید.
ناصرالدین شاه سلطان مراد میرزا حسام السلطنه را مامور فتح هرات كرد. این شهر پس از شش ماه محاصره در 25 صفر 1273 ه.ق به وسیله سپاه ایران گشوده شد. دولت استعمارگر انگلیس كه مایل نبود هرات در دست ایرانیان باقی بماند به ایران اعلان جنگ داد و نیروهایی را با كشتیهای جنگی به جنوب فرستاد. پس از تصرف جزیره خارك سربازانی را در بوشهر پیاده كرد و آنها را به سوی خرمشهر (محمره) فرستاد. بندر بوشهر صحنه جنگ بین قوای ژنرال سرجیمز اوترام و قوای میرزا محمدخان قاجار كه مامور جلوگیری از قوای انگلیس بود، شد. میرزا محمدخان در این جنگ شكست خورد و ناصرالدین شاه وحشتزده، از میرزا آقاخان نوری خواست كه مقدمات صلح را با انگلستان را فراهم كند.
میرزا آقاخان نوری، فرخ خان امین الدوله را مامور ساخت كه به پاریس برود و در آنجا آمادگی ایران را به مصالحه اعلام نماید. در پاریس با وساطت ناپلئون سوم معاهده ای ننگین بر ایران تحمیل شد. این معاهده كه در سال 1273 هـ . ق (1857 میلادی) به امضاء طرفین رسید شامل مواد زیر بود:
1. ایران، هرات و تمام خاك افغان را تخلیه كند
2. انگلیس، خرمشهر و بوشهر را تخلیه نماید.
3. ایران از كلیه دعوی خود نسبت به هرات و سرزمین افغانستان صرف نظر كرده و از حكام و رؤسای شهرهای افغانستان مطالبه ضرب سكه و خواندن خطبه به نام شاه ایران ننماید.
4. ایران از دخالت در امور افغانستان خودداری نموده و هرات را افغانستان مستقل بشناسد.
5. در صورت وقوع اختلاف بین ایران و افغان، ایرن متعهد می شود كه رفع اختلافات را به حكمیت دولت انگلیس واگذارد.